انواع فرز دندانپزشکی

فرز دندانپزشکی چیست؟

فرزهای دندانپزشکی ابزارهای چرخشی کوچکی هستند که بر روی دستگاه‌های هندپیس دندانپزشکی نصب شده و برای تراش، پرداخت، پالیش و برش دندان و بافت‌های سخت به کار می‌روند. این ابزارها به دندانپزشک امکان می‌دهند تا با دقت بالا استخوان یا دندان را برش دهد. فرزهای دندانپزشکی انواع گوناگونی دارند و بسته به نوع کاربری و هندپیس استفاده می‌شوند. این فرزها می‌توانند در هندپیس‌های سرعت پایین (آنگل) یا هندپیس‌های سرعت بالا (توربین) مورد استفاده قرار گیرند. هر فرز با توجه به شکل، جنس و کاربری خاص خود نام‌گذاری شده است.

انواع فرز دندانپزشکی:

1. فرزهای توربینی:
   این دسته از فرزها برای استفاده در توربین‌های دندانپزشکی طراحی شده‌اند و بدنه‌ای بدون زبانه یا فرورفتگی دارند. این فرزها از نظر میزان زبری در دسته‌های مختلف قرار می‌گیرند و با رنگ دور گردن آن‌ها مشخص می‌شوند. رنگ‌ها شامل سیاه، سبز، آبی، قرمز و زرد هستند که رنگ سیاه بیشترین زبری و رنگ زرد کمترین زبری را نشان می‌دهد.
2. فرزهای آنگل:
   فرزهای آنگل برای استفاده در هندپیس‌های سرعت پایین طراحی شده و دارای بدنه‌ای زبانه‌دار به نام لچ تایپ هستند. این فرزها عمدتاً برای برداشتن پوسیدگی‌ها استفاده می‌شوند و در انواع و اندازه‌های مختلفی موجود هستند. به دلیل تنوع بالای این فرزها، دندانپزشکان می‌توانند بسته به نیاز درمانی از آن‌ها استفاده کنند. فرزهای آنگل و توربین از نظر شکل و نحوه اتصال با هم تفاوت دارند.

انواع فرز دندانپزشکی بر اساس جنس:

•   فرز فولادی یا استیل

•   فرز کاربایدی

•   فرز الماسی

•   فرز سرامیکی

•   فرز پلیمری

انواع فرز دندانپزشکی بر اساس شنک:

شنک بخشی از فرز است که درون هندپیس قرار می‌گیرد و حرکت را از هندپیس به فرز منتقل می‌کند. انواع فرزها از نظر شنک شامل:

•   فرز Friction Grip (FG)

•   فرز Right Angle/Latch-type (RA)

•   فرز Straight Handpiece (HP)

هر یک از این فرزها بسته به کاربرد و نیاز دندانپزشک برای مراحل مختلف درمانی مناسب هستند.

انواع فرز دندانپزشکی از لحاظ هد

هد به بخش سری فرز دندانپزشکی اطلاق می‌شود و می‌تواند به شکل‌های مختلفی طراحی شود. انواع رایج هد فرزها شامل موارد زیر است:

•   فرزهای کروی یا گرد

•   فرزهای گلابی شکل

•   فرزهای استوانه‌ای

•   فرزهای مخروطی

•   فرزهای مخروطی معکوس

هر یک از این اشکال برای کاربردهای خاصی در درمان‌های دندانپزشکی استفاده می‌شوند.

معرفی انواع فرز دندانپزشکی همراه با تصاویر

در این بخش، انواع فرز دندانپزشکی را به همراه تصاویر مرتبط معرفی می‌کنیم:

•   فرز استیل یا فولادی

این نوع فرز برای تخلیه دندان استفاده می‌شود و قیمت کمتری نسبت به سایر انواع دارد. اما مشکل اصلی آن این است که سریعاً کند می‌شود، بنابراین هنگام کار با آن باید به این نکته توجه داشت.
• فرز کاربایدی
این فرز از تنگستن ساخته شده و برخلاف فرزهای فولادی به سرعت کند نمی‌شود. برای تراشیدن و برش کامپوزیت‌های دندانی از این نوع فرز استفاده می‌گردد.

فرز الماسی
فرز الماسی به دلیل سختی بالایی که دارد، طول عمر بیشتری دارد و به دندانپزشک این امکان را می‌دهد که برای تراشیدن و کندن موادی سخت مانند مینای دندان از آن استفاده کند.

فرز سرامیکی
فرز سرامیکی بهترین گزینه برای حذف پوسیدگی‌ها و برداشتن آمالگام از سطح دندان محسوب می‌شود.

فرز پلیمری
فرز پلیمری دارای بافتی سخت و خاص است که می‌تواند در تخلیه پوسیدگی‌های عمیق به دندانپزشک کمک کند. با توجه به نوع این فرز، می‌توان اطمینان داشت که در حین کار با آن، مینای دندان آسیبی نخواهد دید. این فرزها به دندانپزشک اجازه می‌دهند تا نسج پوسیده دندان را بدون آسیب به بخش‌های سالم برداشت کند.

Friction Grip

فرزهایی که دارای شنک Friction Grip هستند، برای استفاده در توربین‌های با سرعت بالا طراحی شده‌اند. این نوع شنک‌ها در مدل‌ها و سایزهای مختلفی مانند کوچک، استاندارد، جراحی و طویل موجود هستند و عمدتاً در فرزهای کاربید و الماس یافت می‌شوند. کاربرد این نوع شنک بسیار وسیع است و به‌ویژه در درمان‌های ترمیمی مورد استفاده قرار می‌گیرد.

Right Angle / Latch Type

در هندپیس‌های آنگل که سرعت چرخش کمتری دارند، از این نوع فرز استفاده می‌شود. برای ایجاد اتصالی محکم، در انتهای این فرزها حفره‌ای طراحی شده است. از کاربردهای این فرز می‌توان به صاف کردن و پرداخت پروتزهای متحرک و ثابت، برداشتن زوایا و موارد دیگر اشاره کرد.

Straight Handpiece

فرزهای موجود در این گروه معمولاً بزرگ و بلند هستند و برای اصلاح مواد دندانی و تعدیل آن‌ها به کار می‌روند. دیگر کاربردهای این ابزار شامل پرداخت ترمیم‌های فلزی و برداشت پوسیدگی‌های شدید و عمیق است.

فرزهای گرد یا کروی

فرزهای کروی در دندانپزشکی کاربردهای متعددی دارند، از جمله: برداشت پوسیدگی‌های عمیق، آماده‌سازی کانال‌ها و حفره‌های دندانی، و تراش شیارها.

فرزهای مخروطی شکل

این فرزها در دو نوع ساده و دارای بریدگی در بازار موجود هستند و هر یک برای کاربری خاصی استفاده می‌شود. از کاربردهای اصلی این فرزها می‌توان به برداشت پوسیدگی‌ها، تراش و صاف کردن سطوح دندانی اشاره کرد.

فرزهای مخروطی معکوس

فرز مخروطی شکل معکوس برای ایجاد دیواره در دندانپزشکی مورد استفاده قرار می‌گیرد. هنگام استفاده از این فرز، دقت و احتیاط بیشتری لازم است تا از برداشت بخش‌های پالپ دندان به همراه بافت دندانی جلوگیری شود.

فرزهای استوانه‌ای

فرز استوانه‌ای نیز از دیگر ابزارهای پرکاربرد در دندانپزشکی است که در دو مدل ساده و دارای بریدگی به فروش می‌رسد. این فرز برای ترمیم دندان‌ها به کار می‌رود.

فرزهای گلابی شکل

مهم‌ترین کاربرد فرز گلابی شکل، تراشیدن حفره‌های کلاس یک در آمالگام و ترمیم‌های گلدفیل است.

همان‌طور که در معرفی انواع فرزهای دندانپزشکی ذکر شد، این ابزارها تنوع زیادی دارند و هر یک با توجه به شکل، جنس و نوع خود در کاربردهای خاصی مورد استفاده قرار می‌گیرند. کاربری عمده انواع فرزها را می‌توان به موارد زیر خلاصه کرد:

•   تراش پوسیدگی دندان‌ها

•   ساییدن دندان‌ها

•   برش دندان‌ها

•   برداشت اضافات ناشی از ترمیم‌های فلزی مانند کامپوزیت

•   صاف کردن سطح دندان‌ها

دسته‌بندی فرزها بر اساس میزان زبری سر آن‌ها

فرزهای الماسی معمولاً بر اساس استانداردهای جهانی از نظر زبری طبقه‌بندی می‌شوند و اغلب می‌توان درجه زبری آن‌ها را با توجه به رنگ نوار فرز تشخیص داد. معمولاً از فرزهای دارای نوار سبز، آبی و مشکی برای تراش و از فرزهای با نوار زرد و قرمز برای پرداخت، به ویژه پرداخت ترمیم‌های کامپوزیتی و برخی پروتزها استفاده می‌شود. طبقه‌بندی این فرزها به شرح زیر است:

•   نوار سفید: فوق‌العاده نرم
•   نوار زرد: خیلی نرم
•   نوار قرمز: نرم
•   نوار آبی: استاندارد
•   نوار سبز: زبر
•   نوار مشکی: زبر
•   دو نوار مشکی: فوق‌العاده زبر

فرز روند / گرد / Round

فرز روند دارای کاربردهای خاصی است، به ویژه برای ایجاد شیار در دیواره دندان که باعث افزایش گیر ماده ترمیمی می‌شود. این فرز معمولاً برای آماده‌سازی حفره‌های دندانی، ایجاد نقاط دسترسی، بوجود آوردن آندرکات و آماده‌سازی کانال‌های دندانی نیز استفاده می‌شود. علاوه بر این، فرزهای روند کاربیدی و فرز روند آنگل برای ایجاد شیار و برداشت پوسیدگی‌های عمیق به کار می‌روند.

فرز فیشور / استوانه‌ای / سیلندری / Cylinder / Fissure

فرزهای فیشور از پرکاربردترین فرزهای دندانپزشکی هستند و مشخصه آن‌ها تخت بودن سر آن‌ها می‌باشد. این فرزها بیشتر برای تراش دندان و ایجاد دیواره‌های صاف، همچنین در تراش ترمیم‌های غیرمستقیم که در آن‌ها عدم وجود آندرکات ضروری است، استفاده می‌شوند. علاوه بر این، در پروتزهای ثابت برای تراش سطح آگزیال نیز کاربرد دارند.

فرز مخروطی وارونه / مخروطی معکوس / Inverted Cone و فرز گلابی شکل / Pear

فرزهای گلابی شکل دارای سر مخروطی با شیب ملایم هستند، در حالی که فرزهای مخروطی وارونه با شیب تندتری تیپر شده‌اند. این فرزها برای تراش حفره‌های کلاس یک آمالگام، تراش ترمیم‌های گلدفویل، ایجاد شیار در دیواره دندان به منظور افزایش گیر ماده ترمیمی و ایجاد آندرکات استفاده می‌شوند. به دلیل شکل خاص این فرزها، استفاده از آن‌ها نیاز به مهارت بالایی دارد.

فرز تیپر / مخروطی شکل / Taper

دیواره‌های فرز تیپر کمی به سمت یکدیگر تقارب دارند و نوک قسمت برنده از نواحی پایین‌تر ضخامت کمتری دارد. این فرزها همانند فرزهای استوانه‌ای برای تراش دادن دیواره‌ها و برداشت پوسیدگی‌های عمیق به کار می‌روند. همچنین در پروتزهای ثابت، فرزهای مخروطی ته‌گرد برای تراش سطح اکلوزال و فرزهای مخروطی ته صاف برای تراش سطح آگزال و ایجاد Finish Line Shoulder در روکش‌های PFM و تماس سرامیک مورد استفاده قرار می‌گیرند.

فرز چمفر / استوانه‌ای سوزنی / Beveled Cylinder

فرز چمفر بیشتر برای تراش روکش و مشخص کردن خط ختم تراش مورد استفاده قرار می‌گیرد.

فرز تخم‌مرغی / فوتبالی / Egg

این فرزها برای تراش سطوح قوس‌دار، مانند سطح پالاتال دندان‌های سانترال و لترال ماگزیلا و مندیبل کاربرد دارند. همچنین در آماده‌سازی پروتزهای ثابت برای تراش سطح لینگوال و بالای سیگولوم دندان‌های قدامی استفاده می‌شوند.

فرز شعله شمعی / فلیمی / Flame

این فرزها در آماده‌سازی روکش و پروتزهای ثابت از جنس PFM برای ایجاد Gingival Bevel در Finish Line Beveled Shoulder کاربرد دارند.

فرز سوزنی / Needle

فرزهای سوزنی معمولاً برای تراش دیواره‌های پروگزیمال و نواحی بین دندانی به منظور آماده‌سازی دندان برای روکش‌گذاری و ایجاد Finish Line Knife-Edge استفاده می‌شوند.

فرز ویل / چرخی / دونات / Donut / Wheel

این فرزها بیشتر برای تراش نواحی قوس‌دار دندان، از جمله سطح پالاتال دندان‌های سانترال ماگزیلا و سطح لینگوال دندان‌های سانترال مندیبل به کار می‌روند.

فرز بشکه‌ای / برل / Barrel

با قرار دادن کناره‌های فرز بشکه‌ای بر روی شیب‌های کاسپی، می‌توان از آن برای تراش سطح اکلوزال و حفظ شکل مورفولوژی دندان استفاده کرد.

فرز مخصوص لمینیت / سر موج‌دار / Depth Marker / Depth Cut / Wavy Head

این فرزها برای آماده‌سازی دندان جهت جاگذاری لمینیت استفاده می‌شوند.

برای کار ترمیمی چه فرزهایی را داشته باشیم؟

•   برای پوسیدگی‌های کوچک تا متوسط کلاس 1 و 2: فرز الماسی روند، مخروطی وارونه و فرز کاربید مخروطی وارونه بلند
•   برای پوسیدگی‌های بزرگ کلاس 1: فرز الماسی و کاربید مخروطی وارونه بلند
•   برای برداشت پوسیدگی و یا مواد ترمیمی نزدیک به پالپ: فرز الماسی و کاربید روند
•   برای ایجاد حفره اکلوزال در پوسیدگی بزرگ کلاس 2: فرز الماسی و کاربید مخروطی وارونه بلند و کوتاه
•   برای پوسیدگی کلاس 3 و تراش اولیه پوسیدگی کلاس 5: فرز الماسی و کاربید روند
•   برای پوسیدگی کلاس 3 و 4: فرز الماسی روند و شعله شمعی
•   برای پرداخت سطح اکلوزال و پروگزیمال: فرز الماسی زرد یا کاربید روند و بیضی شکل مانند شعله شمعی و تخم‌مرغی

نکاتی درباره نگهداری فرزها

برای حفظ کیفیت و افزایش عمر فرزها، رعایت چند نکته ضروری است.

اتوکلاو

نحوه اتوکلاو کردن فرزها یکی از نکات مهم است. از آنجا که فرزها هنگام استفاده با بافت‌های نرم، سخت و خون تماس دارند، باید حتماً استریل شوند. رطوبت موجود در اتوکلاو می‌تواند به زنگ‌زدگی فرزها منجر شود. بنابراین، بعد از تمیز کردن فرز با برس سیمی و اطمینان از پاک شدن ذرات دندان و خون، فرزها باید در محلول ضدعفونی کننده قرار گیرند. سپس، آن‌ها را در جافرزی‌های مخصوص اتوکلاو چیده و در دستگاه قرار دهید. این فرایند عمر فرزها را به میزان زیادی افزایش می‌دهد. دما و زمان اتوکلاو باید حداکثر 135 درجه سانتی‌گراد و 20 دقیقه باشد.

هوای توربین

فشار هوای توربین نیز نکته‌ای حائز اهمیت است. فشار بین 2.2 تا 2.5 مگاپاسکال برای توربین مناسب است. اگر فشار بیشتر از این مقدار باشد، توربین آسیب می‌بیند و اگر کمتر باشد، فرز نمی‌تواند به خوبی روی دندان حرکت کند و صیقلی و صاف شدن دندان به درستی انجام نمی‌شود.

آب توربین

میزان آب مورد نیاز توربین باید بین 45 تا 60 سی‌سی در دقیقه باشد. اگر آب بیشتر از این مقدار باشد، محیط مرطوب می‌شود و ساکشن قادر به برداشتن آب در محل تماس فرز با دندان نخواهد بود.

سرعت توربین

توجه به سرعت توربین ضروری است، به‌خصوص برای فرزهایی که سر بزرگ‌تری دارند یا فرزهای الماسی با درجه زبری بالا. سرعت زیاد می‌تواند منجر به تولید حرارت ناخواسته شود.

پرهیز از استفاده از فرزهای فرسوده

فرزها باید به طور منظم تعویض شوند تا از استفاده فرزهای کند، فرسوده و آسیب‌دیده جلوگیری شود. استفاده از فرزهای کهنه می‌تواند کارایی درمان را کاهش دهد و به بیمار آسیب برساند. همچنین، هنگام اتصال فرز به توربین یا استفاده از آن، از وارد کردن فشار زیاد خودداری کنید.

توجه به اتصال صحیح فرز و هندپیس

همواره اطمینان حاصل کنید که فرز به طور کامل و صحیح در هندپیس قرار گرفته است.

نکات مهم در تمیز کردن فرزها

               •    فرزها باید به مدت حداقل 10 دقیقه در محلول ضدعفونی کننده خیس بخورند تا فرسایش پوشش فرزهای الماسی کاهش یابد. پس از این مدت، می‌توان با برس‌های مناسب و چندین بار شستشو، فرز را از مواد پاک کرد و در مکانی تمیز و خشک نگهداری نمود.
               •     اگر از اولتراسونیک استفاده می‌شود، ابتدا فرزها را در جافرزی قرار دهید، سپس به مدت 5 دقیقه با پاک‌کننده‌های عمومی شستشو داده و پس از خشک کردن، در محل عاری از رطوبت نگهداری کنید.
               •      در صورت استفاده از اتوکلاو، فرزها را در کیسه قرار داده و به مدت 10 دقیقه در دمای 135 درجه اتوکلاو کنید. سپس آن‌ها را خشک و در مکانی تمیز نگهداری کنید. همچنین می‌توان فرزها را به مدت 1 ساعت و در دمای 170 درجه در استریلیزر با حرارت خشک قرار داد تا از زنگ‌زدگی جلوگیری شود.
               •      بهتر است از استفاده از محلول ضدعفونی‌کننده سرد حاوی مواد اکسیدکننده پرهیز کنید، زیرا این مواد می‌توانند باعث تضعیف فرزهای کاربید شوند.